Olejarka abisyńska – wielofunkcyjna roślina, której pochodzenie sięga Etiopii i krajów sąsiadujących. Zdobywa coraz większe uznanie jako wartościowy poplon w nowoczesnym rolnictwie, zwłaszcza w Polsce. W tym artykule przyjrzymy się bliżej jej właściwościom, budowie, a także roli, jaką pełni w kontekście poprawy jakości gleby, możliwościach zakiszania i wykorzystaniu w żywieniu bydła. Poznamy również jej historię i to, jak zaczęto ją wykorzystywać jako poplon.
Morfologia, Właściwości i Budowa Olejarki Abisyńskiej
Systematyka i Historia Klasyfikacji
Olejarka abisyńska (Guizotia abyssinica), znana również jako Ramtil lub Mungo, należąca do rodziny astrowatych, jest rośliną o bogatej historii klasyfikacji. Po raz pierwszy została opisana przez syna Karola Linneusza – Carla von Linné le Jeune – jako Polymnia abisynica. Obecnie używana nazwa, nadana przez Henri Cassini w 1829 roku, podkreśla jej etiopskie pochodzenie. Roślina ta charakteryzuje się symetrycznym kariotypem z 2n=30 chromosomami, co odróżnia ją od niektórych innych olejarek. Znane są hybrydy olejarki abisyńskiej z innymi gatunkami z tego rodzaju, co świadczy o jej złożonej genetyce i możliwościach adaptacyjnych.
Charakterystyka Botaniczna i Morfologia
Olejarka abisyńska jest rośliną roczną, wyróżnia się owłosioną łodygą, która może osiągać wysokość od 0,5 do 1,0-1,5 metra i wykształcającą korzeń na głębokość 30 cm. Łodygi, puste w środku i łamliwe, mogą mieć od 5 do 12 odgałęzień i zmieniać kolor od fioletowego do zielonego. Liście tej rośliny są naprzeciwległe, siedzące, o kształcie sercowatym lub owalnie lancetowatym, osiągające do 22 cm długości. Kwiaty, zgrupowane w baldachogrona, mają żółte kwiatostany, które są dobrze widoczne i kwitną przez 7-8 dni. Z jednej główki kwiatowej może powstać około 40 czarnych owoców w formie niełupki. Największą wartość ma jej nasiono, z którego tłoczony jest olej, ceniony zarówno w przemyśle spożywczym, jak i kosmetycznym ale w Europie ceniona głównie jako poplon.
Znaczenie Rolne i Ekologiczne
Roślina ta jest wyjątkowa ze względu na swoją odporność na suszę, co czyni ją idealnym kandydatem na poplon w regionach o ograniczonych opadach. Olejarka abisyńska szybko rośnie i dostarcza zieloną masę, co jest korzystne dla struktury i żyzności gleby, ale ma dość długi okres wegetacji, dosyć późno kwitnie, dlatego jest małe ryzyko, że w naszych warunkach klimatycznych wytworzy nasiona.
Naturalne Występowanie i Rozprzestrzenienie
Pierwotnie olejarka abisyńska występowała na wyżynach Etiopii, ale dziś jest uprawiana na różnych terenach – od Indii, przez Nepal, Mjanmę, Bangladesz, aż po Kenię, Malawi, Ugandę i Demokratyczną Republikę Konga czy także w Europie. Roślina ta adaptuje się do różnych warunków klimatycznych, uprawiana jest na wysokościach nawet do 2500 m n.p.m., co świadczy o jej elastyczności w zakresie warunków środowiskowych.
Wymagania Uprawowe
Olejarka abisyńska preferuje umiarkowane opady i jest odporna na zasolenie gleby. Jej uprawa jest możliwa zarówno w strefie tropikalnej, jak i umiarkowanej, choć roślina ta źle znosi chłodne noce. Plony ziarna mogą wahać się od 0,2 do 1,2 tony na hektar, a zielonej masy nawet powyżej 25 ton, w zależności od zarządzania ziemią i stosowanych technik uprawy. Roślina dobrze rośnie na glebach o pH 5,2–7,3 i wykazuje odporność na zasolenie, chociaż może to opóźniać jej kwitnienie.
Wielofunkcyjność Olejarki Abisyńskiej
Olej uzyskiwany z nasion olejarki abisyńskiej, zwanych lokalnie “noug” lub potocznie “murzynkiem”, ma liczne zastosowania – od spożywczych, przez kosmetyczne, aż po przemysłowe (np. w produkcji farb i mydeł). W Etiopii, nasiona te wyciskane z miodem służą do produkcji ciastek, a makuch z nasion jest wykorzystywany jako pasza dla bydła. Smażone nasiona mogą być używane jako przekąska lub przyprawa, a także wchodzą w skład karm dla ptaków egzotycznych. Olejarka, jak sama nazwa wskazuje, zawiera duża ilość tłuszczu, przez co świetnie nadaje się do karmienia zziębniętych i głodnych ptaków. Roślina znajduje zastosowanie również w medycynie ludowej, co podkreśla jej wszechstronność i bogactwo możliwych do wykorzystania elementów.
Olejarka Abisyńska jako Poplon
Jako poplon, olejarka abisyńska ma bardzo pozytywny wpływ na glebę. Jej głęboki system korzeniowy pomaga w przeciwdziałaniu erozji oraz poprawia strukturę gleby, zwiększając jej przepuszczalność. Uważana jest za gatunek, który poprawia właściwości i stan fitosanitarny gleby. Chociaż przemarza stosunkowo szybko po nadejściu pierwszych przymrozków, zapewnia utrzymanie pola wolnego od chwastów aż do nastania wiosny. Dzieje się tak dzięki allelopatycznym właściwościom pozostałości po tej roślinie.
Możliwość Zakiszania i Wykorzystanie w Żywieniu Bydła
Olejarka abisyńska może być zakiszana, co stanowi wartościowy dodatek do pasz dla bydła. Jej zielona masa, bogata w białko i inne składniki odżywcze, jest doskonałym uzupełnieniem diety zwierząt hodowlanych. Dodatkowo, nasiona olejarki mogą służyć jako składnik pasz, zwiększając wartość energetyczną i odżywczą.
Rozwój Uprawy jako Poplonu
Zainteresowanie olejarką abisyńską jako poplonem wzrosło w ostatnich latach, głównie dzięki jej zdolności do poprawy jakości gleby i dużą odpornością na susze, ponieważ dobrze radzi sobie w długotrwałych niedoborach wody i przy wysokich temperaturach. Olejarka abisyńska znakomicie sprawdza się również jako międzyplon, w szczególności przed roślinami krzyżowymi i strączkowymi. Roślina ta stanowi doskonały przykład, jak tradycyjne gatunki mogą być reintegrowane do nowoczesnych systemów rolniczych, przynosząc korzyści zarówno środowiskowe, jak i ekonomiczne. Ramtil jest rośliną o niezwykłej adaptacyjności i szerokim spektrum zastosowań, od rolnictwa przez żywienie ludzi i zwierząt, po zastosowania przemysłowe i medyczne. Guizotia abyssinica stanowi cenną alternatywę w cyklach uprawnych w Polsce, będąc przedstawicielem nieczęsto uprawianych na rodzimych polach astrowatych. Ta unikalność sprawia, że roślina ta rzadziej pada ofiarą chorób i szkodników typowych dla zbóż. Jej uprawa i wykorzystanie w różnych regionach świata świadczą o jej uniwersalnym charakterze i potencjale.